"Egoizm altürizm'dir."

Yuval Noah Harari'nin "Hayvanlardan tanrılara - sapiens" isimli kitabının 2. baskısının 277. sayfasında geçen söylemdir. Sözlükte yaza yaza blog yazısına da tanım cümlesiyle girer olduk. Neyse konumuza dönelim. Öhöm.

Kitapta, Adam Smith'in "insanların bencil bir şekilde kâr artırma dürtüsünün, kolektif zenginliğin temeli olduğu" yönündeki iddiasıyla ilgili olarak Harari bunu insanlık tarihindeki en devrimci fikirlerden biri olarak tanımlamış. Bunu da "Egoizm Altürizm'dir" diyerek özetlemiştir.

Smith'in söylemeye çalıştığı şey, bireylerin aç gözlü biçimdeki kazanma ve daha çok kazanma dürtüsünün, pratik yaşamda daha fazla büyümeye ve daha fazla istihdama katkı sunacağıdır. Bu sayede birey aslında egosit davranarak özgeci bir davranış gerçekleştirmiş oluyor.

Peki bu mümkün müdür?

Aslında sonuçları açısından bakarsak (ki öyle bakmak gerekiyor) mümkündür. Birileri ben merkezli davranarak daha fazla fabrika, üretim, satış ve para arzusuyla yanıp tutuşur ve bu da ister istemez topluma bir fayda (istihdam) olarak yansır. Buradan baktığınızda bir uyum görülmektedir.

Fakat iki kavramın da felsefi tanımları açısından düşündüğünüzde mümkün değildir. Çünkü "Özgecilik(Altürizm), etik anlamda egoizmin tam karşısında bulunur."* ve bunun yanında "... kapitalizmi belirleyen en temel şeyin özçıkar olduğu dikkate alınırsa, özgeciliği anlamlandırmak ve temellendirmek hiç de kolay olmayacaktır."**

Görüldüğü üzere kapitalizmin odak noktası olan birey üzerinden özgeciliğe varmak mümkün görünmüyor. Çünkü işin içine bir çıkar giriyor. Altürzm tanımı gereği kişisel çıkar peşinde koşmaksızın başkalarının iyiliğini isteme durumudur. Kişisel çıkarınız peşinde koşarak özgeci bir davranış sergilediğinizi iddia edemezsiniz.

Peki Harari bunu bilmediği için mi bu tanımı yapmış? Tabii ki hayır. Bilmediğinden değil, bildiği için yapmış olmalı. Zira işin etik boyutuyla alakalı bir tartışmaya girmiyor ki kitabında. O sadece egoist bir davranışın pratik ekonomik alana olan yansımasının, hiçbir niyet okuması yapmaksızın özgecilik olarak nasıl yorumlanabileceğini gösteriyor bizlere. Etik tartışmasını yapmak da bize kaldı bu nedenle.

Sonuç olarak "Egoizm Alturizm'dir" ifadesinin iki farklı alanda nasıl karşılık bulabileceğini görmüş olduk. Unutulmaması gereken nokta ise özgeci bir davranışın (bence) mümkün olmadığı ve olamayacağıdır. Çünkü her bir davranışımız, fiziksel, düşünsel, zihinsel, duygusal, maddi, manevi vs. bir pragma üzerine denk düşer. Karşılıksız bir iyilik yapma ihtimalimiz olmadığı için, özgeci davranış da sadece düşünsel boyutta kalabilir. Tartışırız konuşuruz ama içinde yaşadığımız dünyaya karşılık gelen bir ifadesini ortaya koyamayız.

Bu sebeple cümle doğrudur. Yani özgecilik, nereden bakarsanız bakın egoizmdir.

Okuduğunuz için teşekkürler.

Esen kalın.

*Ahmet Cevizci, 2011, felsefe sözlüğü, say yayınları, s342